Proces als persoonlijke ervaring

Vandaag deel drie van een serie van vijf waarin we beschrijven hoe juist de aandacht voor verschillende procesdimensies tot beweging kan leiden. Deze keer staan we stil bij een vraag die zich vaak opdringt bij verander- en vernieuwingsprocessen: is de organisatie eigenlijk een mens?

Bij het doorvoeren van grote en kleine veranderingen in samenwerkingsprocessen wordt heel vaak de ‘onze organisatie is een mens’-kaart gespeeld. In het milde geval wordt dan aangegeven dat dingen nodig zijn vanuit het ‘organisatiebelang’. Heel vanzelfsprekend, toch? Tot je erbij stilstaat. Kan ‘de organisatie’ eigenlijk wel een ‘belang’ hebben? En als er iets ingrijpends moet worden doorgevoerd, dan is dat om de organisatie ‘gezond te houden’. Er moet eerst worden ‘afgeslankt’, om te voorkomen dat er ‘diep in het vlees moet worden gesneden’ om in ieder geval te garanderen dat de organisatie ‘overleeft’.

Praten over, of praten met..?

Het helpt bij besluitvorming en conflicten om de organisatie als mede-mens te zien. Jij zou toch ook willen dat er goed voor je wordt gezorgd? Dat ‘belang’, ‘gezondheid’ en ‘overleven’ metaforen zijn wordt natuurlijk onmiddellijk duidelijk als er iemand zou vragen “We zijn nu al een tijd over die organisatiebelangen aan het vergaderen, maar dat is toch een beetje ‘praten-over’. We hebben ‘praten-met’ als kernwaarde, dus laten we de organisatie zelf even vragen om binnen te komen. Dan kan deze zelf meedoen in ons gesprek.” Flauw? Misschien, maar het geeft wel een besef dat je in metaforen praat. En in metaforen kun je gevangen in raken. Niet voor niets is een gezegde daarover: ‘Door de dingen op één manier te zien, kies je ervoor om ze niet op andere manieren te zien.’ Interessant tegeltje, zeker, en ook nog uit te dagen. Want het is maar zeer de vraag of het ‘niet-op-andere-manieren-zien’ een bewuste keuze is. Soms zit je er gewoon in, en lijkt het zo echt en vanzelfsprekend dat je niet meer het besef hebt dat het ‘een’ manier van kijken is, en niet ‘de enige’ manier.

Natuurlijk wil het wijzen op belangen, gezondheid en overleven iets betekenen. Het is niet leeg en hol. Het wil iets bewaken, alert houden en waarschuwen. Wij vinden het bijvoorbeeld ook heel prettig als onze bank aangeeft ‘financieel gezond’ te zijn. En er gebeurt gelijktijdig ook iets anders. Het besluit dat wordt besproken en het ‘organisatiebelang’ dat dit zou dienen, wordt een beetje onaantastbaar. Het wordt daardoor een gesprek waarin een lastig te ‘pakken’ afstand ontstaat. Want wie is er nou tegen het overleven, gezond houden of vitaliseren van de organisatie?

Anders wordt Mamma boos

Wie dus over ‘de organisatie’ als mens praat, verschuilt zich daarmee ook een beetje achter een ander. De persoonlijke ervaring van de mensen die met elkaar in discussie, debat of conflict zijn, blijven zo uit het gesprek. Het is als je broertje dat zegt: “Laten we snel alles opruimen, anders wordt mamma boos.” Mamma’s boosheid is dan het argument. Wat ontbreekt is waarom dat eigenlijk belangrijk is voor je broertje. (Tot zover deze metafoor, voor we hier ook in gevangen raken…)

De organisatie blijft anoniem. Altijd. Net als God, het WK of wegenbelasting. Ze zijn niet ‘echt’: het zijn abstracties, ideeën die kunnen werken als mensen dat idee min of meer met elkaar delen. Maar je kunt ze nooit voor je verjaardag uitnodigen. Wie echter niet anoniem hoeven te blijven zijn de echte mensen die met elkaar in gesprek, discussie of conflict zijn. Mensen met een gezicht en een stem. Welke persoonlijke ervaringen hebben zij in te brengen over besluiten, veranderbehoeften of ingrijpende ommezwaaien. Welke zorg hebben ze zelf? Welke kansen zien ze? Wat maakt iets voor hen belangrijk? Niet voor een anonieme ‘entiteit’, maar voor henzelf?

Bevlogenheid of vervreemding?

We hebben meegemaakt dat bestuurders heel bevlogen ingrijpende veranderingen inzetten, maar later ergens anders een nieuwe positie kregen. De schwung raakte er in hun oude club daarna snel uit. Werken aan het organisatiebelang alleen bleek toch te dun. Enkel en alleen het terugvragen van de (inmiddels ex-) bestuurder om nog eens te vertellen waarom het nou juist zo aantrekkelijk was voor haar, wat ze erin gezien had en wat het volgens haar kon brengen, bracht de beweging er weer in. Het proces miste persoonlijke ervaring.

Of zo’n project dat eindeloos wordt doorgedelegeerd tot er alleen maar mensen aan werken die er echt geen enkel gevoel meer bij hebben. Door de zaak even op pauze zetten en te kijken wat het voor jou belangrijk maakt om er levenstijd in te stoppen verlegt de aandacht naar ieders persoonlijke ervaring. En wie in zo’n verkenning niet verder komt dan ‘dit project dient het organisatiebelang’ of ‘het is noodzakelijk om te overleven’, heeft huiswerk te doen.

Kijk en luister eens om je heen. Wordt er vaak gesproken over een anonieme belanghebbende? ‘Het is in het belang van het team – het MT – de divisie – de OR’?’ Weet je dan ook voor WIE in het MT, het team, de divisie of de OR? Heeft de belanghebbende een gezicht, een lijf en een stem? Nee? Zoek dan vooral verder tot je het wel weet. De mist in het proces zal snel optrekken.

Procesdimensies

‘Tja, het proces; dat vind ik altijd een beetje vage taal. Laten we het maar over de inhoud hebben, dan weet ik tenminste waar ik over praat.’ Wie zo’n uitspraak herkent staat hier echt niet alleen in. ‘Proces’ is vaak ook een beetje vaag, ontastbaar en mistig. In ons boek ‘Proceskunde, een pleidooi voor werken met aandacht’ werken we daarom vijf ‘procesdimensies’ uit. Dit zijn vijf ‘brillen’ waarmee je naar samenwerkingen kunt kijken, zeker als deze niet zo lekker lopen. Waardoor misschien in die mist toch weer wat richting valt te ontdekken.

Telkens is dan de vraag ‘Wat zie je als je naar ‘proces’ kijkt als….’

  • Wat zie je als je naar proces kijkt als beweging?
  • Wat zie je als je kijkt naar proces als persoonlijke ervaring?
  • Wat zie je als je naar proces kijkt als interactie?
  • Wat zie je als je naar proces kijkt als ruimte?
  • Wat zie je als je naar proces kijkt als verbondenheid?

Door verschillende procesdimensies te onderzoeken is beter te ontdekken waar het eigenlijk op vast zit

Wil je ook kennismaken met het proceskundige perspectief?

Op woensdag 2 november tussen 10.00u en 12.00u verzorgen wij een online introductieworkshop ‘Proceskunde, werken met Aandacht’. Voor ieder die als leider, (interim-) manager of adviseur werkt in organisaties of samenwerkt in netwerken.

Tijdens deze ochtend krijg je een introductie op de kijk en een eerste oefening en handreiking in proceskunde.

Deelname kost € 35,–.

Je krijgt daarvoor een link naar de online-sessie.
Ook ontvang je het boek ‘Proceskunde, een pleidooi voor werken met aandacht’.

Heb je interesse? Mail dan naar Barbaravandersteen@wenders.nu
Ook geïnteresseerde collega’s zijn welkom om mee te doen.